Osiński Aleksander (1870–1956), generał-major wojsk rosyjskich, generał dywizji WP, kierownik Min. Spraw Wojskowych, senator RP, prezes Polskiego Czerwonego Krzyża. Ur. 27 II w Pilicy (pow. olkuski), był synem Antoniego, ppłka wojsk rosyjskich, i Katarzyny z Przesmyckich. W l. 1880–7 uczęszczał do rosyjskiego siedmioklasowego gimnazjum wojskowego (korpus kadetów) w Niżnim Nowogrodzie (obecnie: Gorki), a w l. 1887–9 – do konstantynowskiej oficerskiej szkoły piechoty w Petersburgu, którą ukończył z odznaczeniem. W sierpniu 1889 został mianowany podporucznikiem w 69 riazańskim p. piechoty w Lublinie, skąd został przeniesiony w r. 1891 jako porucznik do pułku strzelców syberyjskich we Władywostoku. W l. 1894–5 odbył podróże do Tokio, Nagasaki i Jokohamy. W tym czasie został mianowany sztabskapitanem. W czasie powstania ludowego w Chinach (tzw. «bokserów») w l. 1900–1 uczestniczył w działaniach wojennych przeciwko Chinom w szeregach wojsk rosyjskich jako dowódca kompanii, a czasowo batalionu. W l. 1904–5 wziął udział w wojnie rosyjsko-japońskiej w stopniu kapitana jako dowódca batalionu. W r. 1907 ukończył z odznaczeniem dziesięciomiesięczny kurs oficerów sztabowych w Oranienbaumie, a w r. 1911 został przeniesiony do 131 p. piechoty w Kijowie. W r. 1909 mianowano go podpułkownikiem, a w październiku 1913 pułkownikiem. W czasie pierwszej wojny światowej był początkowo zastępcą dowódcy, a od stycznia 1915 dowódcą 124 p. piechoty. W październiku 1915 został mianowany generałem-majorem. W listopadzie 1916 objął dowództwo brygady 133 dyw. piechoty, a w marcu 1917 – dowództwo tej dywizji. Był ranny i trzy razy ciężko kontuzjowany.

Po wybuchu lutowej rewolucji rosyjskiej O. brał udział od czerwca 1917 w organizowaniu oddziałów polskich w Rosji jako prezes «Komisji wojskowej dla formowania oddziałów polskich» przy rosyjskim Sztabie Generalnym. Jako członek komisji wojskowej Polskiego Wojskowego Komitetu Wykonawczego, został również dokooptowany do Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego («Naczpol») w Piotrogrodzie. W październiku 1917 zorganizował uroczyste obchody w wojsku i wśród społeczeństwa polskiego na Białorusi i Ukrainie w związku ze stuleciem śmierci Tadeusza Kościuszki. Z końcem 1917 r. przeniósł się do Kijowa. Po rozwiązaniu «Naczpolu» wyłoniona z niego Rada Naczelna Polskiej Siły Zbrojnej przekazała w marcu 1918 swe kompetencje Radzie Regencyjnej, z której ramienia O. został 7 IV 1918 zamianowany naczelnym dowódcą Wojsk Polskich na Ukrainie (II i III Korpusu Polskiego), po nieudanej próbie przejęcia od płka Józefa Hallera dowództwa nad II Korpusem Polskim. Stanowisko to piastował do maja 1918. W bitwie pod Kaniowem (11 V 1918) dostał się w ręce wojsk niemieckich i został internowany. Następnie udało się mu uciec do Warszawy i w listopadzie 1918 wstąpił do WP. W tym miesiącu został dowódcą Okręgu Generalnego Łódź, a w sierpniu 1919 mianowano go generalnym inspektorem piechoty przy ministrze spraw wojskowych (od marca 1920 przy wodzu naczelnym). W czasie wojny polsko-radzieckiej w r. 1920 dowodził od lipca do 14 VIII t. r. grupą operacyjną swego imienia w składzie 1 Armii, a następnie 3 dyw. przy 1 Armii. Od 14 VIII 1920 był dowódcą 17 dyw. piechoty w składzie 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego. Odznaczył się w walkach pod Nasielskiem. Dowodzona przez niego 17 dyw. piechoty została zamieniona w grupę operacyjną, a z kolei w 1 Armię, której dowódcą był O. od 21 VIII 1920. Od 20 IX t. r. dowodził grupą północną przy 2 Armii. Od 29 X t. r. był zastępcą dowódcy 3 Armii.

Po zakończeniu działań wojennych O. był od 22 I 1921 dowódcą Okręgu Generalnego Kraków (potem Okręgu Korpusu). W tym charakterze udzielał nieoficjalnego poparcia i pomocy powstańcom górnośląskim oraz był jednym z generałów, którzy wraz z gen. Stanisławem Szeptyckim brali udział w uroczystościach przejmowania przyznanej Polsce części Górnego Śląska w czerwcu i lipcu 1922. W dn. 1 IV 1921 został mianowany generałem-porucznikiem, a 29 V 1922 zweryfikowany jako generał dywizji ze starszeństwem od 1 VI 1919. Od września t. r. do marca 1921 był zastępcą przewodniczącego Oficerskiego Trybunału Orzekającego. Od 5 IX 1922 do lutego 1924 zajmował stanowisko szefa Administracji Armii (tj. faktycznego wiceministra). W tym czasie od 28 V do 13 VI 1923, tj. przed objęciem teki ministra spraw wojskowych w rządzie Wincentego Witosa przez gen. Stanisława Szeptyckiego, był kierownikiem Min. Spraw Wojskowych. W okresie od 25 II 1924 do 28 VI 1926 był inspektorem szkół wojskowych; został zwolniony na skutek zlikwidowania tego stanowiska przez marszałka Józefa Piłsudskiego po zamachu majowym. Od 20 X do 29 XI 1924 przebywał na kursie informacyjnym dla generałów we Francji. W l. 1924–5 wchodził w skład Naczelnej Rady Harcerskiej i był wiceprzewodniczącym Związku Harcerstwa Polskiego. Pełnił również funkcję przewodniczącego Komitetu Zlotowego Harcerskiego Zlotu Narodowego, który odbył się w Warszawie na Siekierkach w lipcu 1924. W sierpniu t. r. wziął udział w delegacji polskiej na III Konferencję Międzynarodową Skautową w Kopenhadze. Dn. 25 I 1926 został mianowany członkiem komisji kwalifikacyjnej dla spraw przenoszenia majorów i młodszych oficerów do rezerwy. Wg opinii J. Piłsudskiego z grudnia 1922 O. był człowiekiem o «wykształceniu wojskowym średnim i małym przyzwyczajeniu do zadań o zakresie operacyjnym». Cechowała go konsekwencja w realizowaniu poruczonych mu zadań, ustępująca jedynie przed «niemożliwością». «Wymagałby jednak zawsze szerszego wytłumaczenia mu nie tylko zadania, lecz i metod do jego przeprowadzenia. Prawy charakter, z wysokim poczuciem honoru żołnierskiego. W stosunku do podwładnych równy, spokojny, sprawiedliwy w ocenie i dostatecznie rozkazujący». Za najodpowiedniejsze stanowisko dla niego uważał Piłsudski stanowisko inspektora w «Wielkiej Kwaterze Glównej». W wojsku nazywano O-ego «Mohortem».

W przewrocie majowym 1926 r. O. nie brał udziału, ale wraz z gen. Lucjanem Żeligowskim i gen. Mikołajem T. Majewskim interweniował w Belwederze w dn. 13 V u prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w sprawie zaprzestania walk bratobójczych, co spotkało się z jego ostrą naganą. Po przejęciu władzy przez Piłsudskiego O. został mianowany 23 VII t. r. inspektorem armii, a 14 X t. r. za siedzibę dla jego urzędu wyznaczono Warszawę. Ze stanowiska tego został przeniesiony 4 X 1935 w stan spoczynku. W l. 1930–9 był sekretarzem Kapituły Orderu Odrodzenia Polski. We wrześniu 1935 wziął udział w pierwszej reprezentacyjnej podróży nowego polskiego statku m/s «Piłsudski» do Stanów Zjednoczonych. W zbojkotowanych przez opozycję wyborach do Sejmu i Senatu RP w r. 1935 został wybrany na senatora z m. stoł. Warszawy. W senacie pracował w trzech komisjach: spraw zagranicznych (w której był zastępcą przewodniczącego w czasie sesji zwycz. 1935/6), wojskowej (której był przewodniczącym) i budżetowej. Przemawiał kilkakrotnie na plenum Senatu. W maju 1937 stanął na czele warszawskiego okręgu Obozu Zjednoczenia Narodowego. W listopadzie 1938 kandydował do senatu, lecz nie uzyskał mandatu. Został natomiast powołany na senatora przez prezydenta Ignacego Mościckiego. W Senacie był członkiem trzech komisji: społecznej, spraw zagranicznych i wojskowej. W kwietniu 1937 został wybrany na członka Rady Głównej Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK), a w maju t. r. – na prezesa PCK. W tym charakterze wyjechał w sierpniu 1939 do Stanów Zjednoczonych w sprawie zakupu sprzętu sanitarnego dla Armii Polskiej; wybuch wojny zastał go na okręcie. W Stanach Zjednoczonych agitował na rzecz pomocy dla Polski, po czym wyjechał do Paryża, a po upadku Francji przeniósł się do Wielkiej Brytanii. W okresie drugiej wojny światowej działał na Zachodzie jako prezes PCK. W dn. 26 VII 1947 powrócił do Polski i zamieszkał w Warszawie. W r. 1949 należał do organizatorów IV Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego. Zmarł 10 II 1956 po krótkiej chorobie w Warszawie i został pochowany na cmentarzu wojskowym na Powązkach w grobie rodzinnym przy alei głównej. Był odznaczony Orderem Św. Stanisława, Św. Anny, Św. Włodzimierza, Św. Jerzego, Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi, francuską Legią Honorową, belgijskim Orderem Leopolda II i in.

W małżeństwie z Marią z Ambrożewiczów (1874–1942) O. miał dwie córki: Annę (1901–1930), zamężną za Zygmuntem Bohdanowskim, majorem WP, i Zofię (1904–1939), zamężną za Zbigniewem Heidrichem, ekonomistą.

Enc. Wojsk., VI; Album-Skorowidz Senatu i Sejmu. 1935–40; Album sterników państwa pol.; Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski Niepodległej, Londyn 1976 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Zieleniewski, Sejm i Senat 1935–40 (fot.); Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Bagiński H., Wojsko polskie na Wschodzie, W. 1921 s. 107, 124, 358–60, 364–5, 369–70, 387–8, 394; Drozdowski M. M., Stefan Starzyński prezydent Warszawy, W. 1976; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej; Harcerstwo polskie, W. 1925 s. 9 (fot. zbiorowa), 16 (fot.), 20, 21, 25, 55 (fot. zbiorowa), 59; Jeżewska W., Śp. gen. Aleksander Osiński, „Tyg. Powsz.” 1956 nr 10 s. 2 (fot.); Kozicki S., Bój pod Lidą, W. 1930; Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski, W. 1935 (fot.); Malinowski (Pobóg-Malinowski) W., Najnowsza historia polityczna Polski, Londyn 1967 II; Piernikarczyk J., Ilustrowana księga pamiątkowa Górnego Śląska, Kat. 1923 s. 85–6, 91 (mylnie nazywany jako gen. Osieński); Ryżewski W., Trzecie powstanie śląskie 1921, W. 1977; Waligóra B., Bój na przedmościu Warszawy, W. 1934; Woszczyński B., Ministerstwo Spraw Wojskowych 1919–1921, W. 1972; Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, W. 1969; Zarzewie 1909–1920, W. 1973; – Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, Wr. 1973 I; Bergel R., Dzieje II Korpusu Polskiego, W. 1921 s. 43, 45, 49, 50, 56; Chołodecki (Białynia-Chołodecki) J., Wspomnienia z lat niedoli i niewoli, Lw. 1919 s. 50, 58; Cieplewicz M., Generałowie polscy w opinii J. Piłsudskiego, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1966 nr 1 s. 325–6; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1962–7 I, VI; Dowbor Muśnicki J., Moje wspomnienia, W. 1935; Haller J., Pamiętniki, Londyn 1964; Haller S., Wypadki warszawskie, Kr. 1926 s. 47; Henning-Michaelis E. de, W zamęcie, W. 1929 s. 151, 155–6, 162, 166, 169, 171, 186; Landau L., Kronika lat wojny i okupacji, W. 1963 III; Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937–1939, W. 1964 cz. 2; „Min. Spraw Wojsk. Dzien. Personalny” 1921 nr 11 poz. 315, nr 13 poz. 429, 1922 nr 30 s. 1, 1924 nr 20 s. 2; „Monitor Pol.” 1930 nr 254, 1935 nr 216, 1936 nr 223, 1938 nr 268; Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie za 1937 rok, W. 1938 s. 5, 6; Rataj M., Pamiętniki, W. 1965; Rocznik polityczny i gospodarczy, W. 1932 s. 251, 1933 s. 150, 1934 s. 75, 1935 s. 243, 1936 s. 81–2, 1937 s. 41, 1938 s. 102–3, 1939 s. 106; Romeyko M., Przed i po maju, W. 1967 I–II; Sikorski W., Nad Wisłą i Wkrą, Lw. 1928 s. 138, 140–1, 151, 154–5, 190–2, 196–7,199, 202; Słonimski A., Jedna strona medalu, W. 1973; Spraw. stenogr. Senatu 1935 z 4, 5 i 31 X, 12 XII, 1936 z 10 i 27 III, 24 IV, 3 XII, 1937 z 6 III, 1938 z 8 i 11 III, 28 XI; Sprawozdanie Naczelnej Rady Harcerskiej za r. 1924, W. 1924 s. 59; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka, London 1972 IV; Waśkow-Wyszomirski W., Na zakrętach historii, Kat. 1938 s. 11–12, 18–21, 23–6, 28–30, 34; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1965 III; Żeligowski L., Przewrót majowy, w: Warszawa II Rzeczypospolitej, W. 1970 z. 2 s. 196–7, 199: – „Dzien. Rozkazów Wojsk.” 1919 nr 93 poz. 3572; „Gaz. Lwow.” 1919 nr 215; „Przekrój” 1939 nr 1 (fot.) s. 157, 158; „Życie Warsz.” 1956 nr 38; – CAW: Teczka personalna nr 2510 (fot.); Materiały Red. PSB: Życiorys O-ego, oprac. przez mjra Jana Marcińczyka.

Henryk Korczyk